Obszary chronione prywatnie to więcej niż zaangażowanie sektora prywatnego w działania ekologiczne. To stawianie czoła zmianom klimatycznym i odpowiedź na kryzys różnorodności biologicznej. To mądre inwestycje w ochronę przyrody, inwestycje w zmianę, która przynosi korzyść i ludziom i naturze. 

Korzyści z ochrony przyrody? 

Niewątpliwie jednymi z największych korzyści pozaprzyrodniczych mogą być te ekonomiczne. Odpowiednie podejście do zarządzania, może przysłużyć się właścicielom ekonomicznie, tworzyć dobre relacje i stymulować kontakty. Obszary chronione potrafią również poprawiać sytuację ekonomiczną mieszkańców sąsiadujących gmin, a także sprzyjają uczeniu się i budowaniu świadomości na temat wartości ochrony przyrody. Z drugiej strony istnienie takiego obszaru może wpływać na poprawę możliwości biznesowych i dostęp do rynków produktów ekologicznych. Jeśli zaś obszary chronione zostaną włączone do polskiego prawodawstwa, mogą pojawić się  mechanizmy finansowe w tym dopłaty bezpośrednie, ulgi podatkowe i dotacje ekologiczne jak na przykład w Australii i RPA.

Dobre zmiany, ale czy wystarczą? 

Troska o środowisko od lat pojawia się wysoko na agendach spotkań ogólnoświatowych np. na Światowym Forum Ekonomicznym w Davos. Zmiany, jakie w ostatnich latach obserwujemy w biznesie, przybierają tempa z każdym rokiem. Coraz większa jest świadomość wpływu diety na klimat, a za tym pojawia się coraz więcej produktów i start-upów dotyczących wegetariańskiego i wegańskiego jedzenia. Chcemy żyć w sposób bardziej zrównoważony i dokonywać takich właśnie wyborów - mamy więc więcej produktów certyfikowanych. Również sektor inwestycyjny wie, że węgiel to paliwo przeszłości - banki powoli wycofują się z inwestycji opartych na węglu i zmierzają w kierunku źródeł odnawialnych.

Jednak to wszystko to ciągle za mało. Przyroda potrzebuje więcej miejsca dla siebie. 

Łatwiej chronić niż tworzyć na nowo 

Ważnym elementem ochrony przyrody jest zatroszczenie się o cenne przyrodniczo miejsca, które mamy, zamiast tworzenia nowych. Jednak wiele z tych ważnych z punktu widzenia przyrody ciągle jest poddawanych presji ze strony człowieka. Procesy rozpoczęte lata temu skutkują degradacją ważnych przyrodniczo terenów lub ich niszczeniem. 

Mamy lasy gospodarcze, z których drewno możemy pozyskiwać w sposób minimalizujący negatywny wpływ na środowisko, ale potrzebujemy też takich, gdzie będą mogły zachodzić procesy naturalne, a działalność człowieka będzie w znacznym stopniu ograniczona. Potrzebujemy mokradeł, które będą przechwytywać dwutlenek węgla i magazynować wodę w okresach jej nadmiaru. Niestety wiele torfowisk zostało sztucznie osuszonych, np. pod uprawy rolne, a teraz zamiast pochłaniać gazy cieplarniane - oddają je do atmosfery.1 Wciąż jednak możemy powstrzymać ten proces. 

Jeśli inwestować, to tylko skutecznie 

Człowiek przekształca przyrodę w zastraszającym tempie. Powierzchnia terenów naturalnych i półnaturalnych zanika. Zaledwie 23% powierzchni lądowej planety (z wyłączeniem Antarktydy) i 13% oceanów można obecnie zaklasyfikować jako naturalne, a to o prawie 10% mniej niż 20 lat temu!2 Zastępują je pola uprawne, nowe osiedla, fabryki i inne inwestycje. Nie ma się co dziwić, że szukamy nowych dróg do rozwoju i zaspokojenia swoich potrzeb. Jednak mimo alarmu naukowców, wciąż nie robimy tego w sposób zrównoważony w skali globalnej. 

Mamy coraz mniej czasu na działanie, dlatego kluczem do zmiany są przemyślane inwestycje w ochronę przyrody i mitygację efektów zmian klimatu. Nie stać nas na nieprzemyślane inwestycje. Prezentowane wytyczne IUCN dotyczące obszarów chronionych prywatnie są jedną z odpowiedzi na współczesne problemy ekologiczne i jednocześnie kopalnią wiedzy na temat PPA*. Pokazują, że takie działania w Europie i na świecie nie tylko mają miejsce - są również niezwykle cennym wsparciem dla dotychczas istniejących obszarów chronionych. Wytyczne pokazują najlepsze praktyki związane z zarządzaniem takimi obszarami, miejsca na świecie, gdzie ochrona prywatna dobrze się sprawdza. 

Prywatna ochrona przyrody na świecie... 

Obszary chronione prywatnie istnieją na świecie od lat i są ważnym wsparciem dla pozostałych form ochrony przyrody. W Niemczech organizacje pozarządowe i fundacje posiadają 25 tys. ha. terenów przeznaczonych pod ochronę przyrody. W Kenii rodzina Carigów przeznaczyła swoje rancho o powierzchni 16 tys. ha na utworzenie rezerwatu Lewa Wildlife Conservancy – ten obszar został później powiększony o kolejne 8,5 ha pochodzące z terenów rolnych i lasów państwowych. To konkretne działania, które można podejmować na rzecz ochrony przyrody. 

… i w Polsce 

W Polsce takie miejsca też istnieją. Dużą wiedzę w temacie tworzenia takich obszarów w Polsce ma np. Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków - w celu ochrony wodniczki utworzyli rezerwat Karsiborska Kępa, który poza celami przyrodniczymi, ma za zadanie wspierać zaangażowanie społeczne w funkcjonowanie rezerwatu i wzmacniać współpracę z samorządami. 

Klub przyrodników - kolejny polski NGO, również posiada takie obszary, a ciekawym ich przykładem jest rezerwat przyrody w Owczarach – obejmuje on ochroną rzadkie w Polsce murawy kserotermiczne i występujące na nich gatunki roślin i zwierząt. 

To oczywiście nie wszystko. W ostatnim czasie widoczne jest również coraz większe zainteresowanie organizacji i firm tym tematem. Coraz więcej inicjatyw powstaje, żeby chronić to, co cenne w Polsce. 

Wytyczne dla wspierania obszarów chronionych już po polsku! 

Przygotowane przez zespół ekspercki IUCN wytyczne dotyczące obszarów chronionych prywatnie to przede wszystkim zebrane w jednym miejscu dobre praktyki i rekomendacje dotyczące tworzenia i zarządzania takimi obszarami. W czasach kryzysu różnorodności biologicznej potrzebujemy takich właśnie narzędzi, które pomogą efektywnie przeznaczać środki na cele ochrony przyrody.  

Dzięki nim skorzystają wszyscy zainteresowani realnymi działaniami na rzecz przyrody, w tym sektor biznesowy, organizacje pozarządowe, a także osoby prywatne.  

Mając dostęp do tej wiedzy, inwestycje w ochronę przyrody w Polsce będą przede wszystkim skuteczne.  

O czym mówią wytyczne? 

W wytycznych znajdziemy wypracowane i przez lata rozwijane sposoby i dobre praktyki tworzenia takich obszarów. Poruszane są tematy mechanizmów, które można wykorzystać przy ustanawianiu PPA*, wskazówki dotyczące zarządzania i nadzoru nad takimi obszarami, porady dotyczące zachowania trwałości oraz zachęty dla ustanawiania nowych obszarów. To wskazówki nie tylko dla organizacji pozarządowych, ale również dla odpowiedzialnego biznesu. To kierunek w stronę odpowiedzialnego inwestowania w środowisko. 

 

1 T.R. Moore and R. Knowles, The influence of water table levels on methane and carbon dioxide emissions from peatland soils. Canadian Journal of Soil Science, February 1989
2 James E.M. Watson, Danielle F. Shanahan, Moreno Di Marco, Eric W. Sanderson, Brendan Mackey, Oscar Venter. Catastrophic Declines in Wilderness Areas Undermine Global Environment Targets. Current biology, September 2016  
*PPA – obszary chronione prywatnie (ang. privately protected areas)