Niedociągnięcia w zarządzaniu wodami w Polsce sprzyjają nadmiernym i niekontrolowanym zrzutom zanieczyszczeń do wód powierzchniowych, a także brakowi możliwości poprawy ich stanu. Stwarza to zagrożenie dla człowieka, ryb i innych organizmów wodnych, powoduje ryzyko skażenia ujęć wód i pogorszenia jakości zasobów wód podziemnych.
Dlatego ruszyliśmy z pilotażowym programem Społecznego Monitoringu Wód (SMW), czyli badania stanu wody rzecznej przez obywateli.
Naszym celem jest poprawa dostępu do wiedzy o jakości wód w Polsce, tak by każdy z nas miał świadomość, w jakim stanie są rzeki, nad którymi wypoczywamy i z których korzystamy. Chcemy, by każdy obywatel miał realny wpływ na poprawę jakość wód m.in. poprzez zwiększenie nacisku społecznego na instytucje odpowiedzialne za wody w Polsce. Wszystko po to, by pod wpływem obywatelskiej presji rząd i instytucje publiczne rzetelnie wypełniły swoje obowiązki: zadbały o stan wód, ograniczyły zrzuty zanieczyszczeń i alarmowały o sytuacjach kryzysowych.
Społeczny Monitoring Wód WWF
Stawiamy na rozwój kontroli obywatelskiej, tzw. „Citizen science”, czyli badanie jakości wody przez obywateli. W ramach pilotażu, przy wsparciu firmy Vaillant, zaopatrzymy Strażników Rzek WWF i partnerskie, lokalne organizacje w 50 zestawów sprzętu do społecznego monitoringu wód. Przygotowaliśmy dwa typy pakietów monitoringowych:
- podstawowe, do powszechnego użytku;
- zaawansowane, dla wybranych regionów lub rzek – hotspotów zanieczyszczeń.
Będziemy badać podstawowe parametry wody, takie jak:
- przewodność elektrolityczna,
- pH,
- tlen rozpuszczony,
- temperatura,
- azotany i azotyny,
- przejrzystość.
Te parametry pozwalają uzyskać podstawowe informacje o aktualnym stanie wód i jego zmianach, na przykład o wystąpieniu zrzutów zanieczyszczeń, zakwitu glonów, przyduchach. Dla trzech z tych parametrów (przewodnictwo, tlen, azotany) obowiązują w Polsce normy wynikające z Ramowej Dyrektywy Wodnej – dzięki temu można od razu stwierdzić, czy w danym punkcie zachowane są standardy jakości wód.
Wyniki wszystkich badań będą trafiać na publicznie dostępną, interaktywną mapę. W ten sposób zapewnimy narzędzia do społecznej kontroli zanieczyszczenia wód, w tym nadmiernego zasolenia, które było jedną z przyczyn katastrofy w Odrze latem 2022 r.
Hotspoty zanieczyszczeń
Hotspotem zanieczyszczeń nazwaliśmy miejsce – rzekę, obszar, a nawet region – którego dotykają szczególnie intensywne oddziaływania powodujące pogorszenie jakości wód. Takie hotspoty wymagają regularnego i jak najbardziej rzetelnego monitorowania – a więc sprzęt do badania wody będzie droższy, aby zapewnić wyższą dokładność pomiarów, a osoby uczestniczące w monitoringu będą potrzebowały znacznie większego wsparcia ekspertów niż w innych regionach. W ramach pilotażu obejmiemy monitoringiem 4 hotspoty.
Pierwszy został już zdefiniowany: to położone w regionie wodnym Górnej Odry górnośląskie dopływy Odry, takie jak Kłodnica, Bytomka, Bierawka, a także Kanał Gliwicki – to tam miała początek katastrofa odrzańska, a stan wody nieustająco pozostawia wiele do życzenia.
Pozostałe hotspoty zostaną wybrane wspólnie z ekspertami i lokalnymi organizacjami, które poprowadzą monitoring na terenach, na których działają na co dzień.
W każdym hotspocie eksperci wyznaczą siatkę punktów pomiarowych, która pozwoli na zobrazowanie stanu wód i ułatwi rozpoznanie pochodzenia zanieczyszczenia. Określą też, jak często powinny być prowadzone pomiary. Planujemy prowadzić badania głównie poza godzinami pracy WIOŚ (np. w weekend), aby badania w ramach SMW pozwoliły wyłapywać tzw. zrzuty nocne. Kontrolnie będziemy badać wodę również w dniach i godzinach roboczych.
W razie wystąpienia w danym hotspocie lub punkcie nagłych zmian parametrów, czy też długotrwałych złych wyników, będziemy według potrzeb zlecać szczegółowe badania w akredytowanych laboratoriach, aby rozpoznać źródło problemu i dostarczyć wiarygodnych danych do interwencji.
Każdy może badać wodę
Pilotażową grupę Strażników Rzek WWF wyposażymy w podstawowe pakiety monitoringowe, za pomocą których będą zbierać informacje o parametrach wód również poza siatką hotspotów (z nieco niższą dokładnością).
Zestaw podstawowy, w jaki wyposażymy naszych Strażników Rzek WWF, do monitoringu wód może wykorzystać każdy chętny! Do Społecznego Monitoringu Wód można będzie również dołączyć z własnym sprzętem. Uczestnicy będą badać wodę w miejscach, które wybiorą spośród propozycji punktów pomiarowych zgłaszanych przez ekspertów, organizacje czy lokalnych działaczy. Zainteresowani będą też mogli zgłaszać własne propozycje takich miejsc.
Jeśli zależy Ci na rzece w Twojej okolicy i monitorowaniu jej stanu z wykorzystaniem pakietu monitoringowego WWF – dołącz do programu Strażnicy Rzek WWF!
Im więcej osób zaangażowanych w społeczny monitoring wód, tym bardziej wzrośnie ogólny dostęp do wiedzy o jakości wód. A to już droga do realnego nacisku społecznego na instytucje odpowiedzialne za wody w Polsce. Wszyscy przecież chcemy zdrowych rzek i zdrowej wody.
Do 2030 r. WWF Polska planuje w pełni wdrożyć program Społecznego Monitoringu Wód w całej Polsce, tak by każdy miał swobodny dostęp do danych, a ochrona rzek była oczywistym priorytetem.
Opracowanie merytoryczne: Katarzyna Czupryniak, Specjalistka ds. Ochrony Ekosystemów Wodnych
Redakcja: Ewa Paluszkiewicz, Specjalistka ds. Komunikacji
Szukaj
