Europa bije rekord usuwania tam na rzekach!

W 2024 r. usunięto 542 bariery rzeczne w 23 krajach europejskich. To rekord w historii działania międzynarodowej sieci Dam Removal Europe (DRE)¹. To także sygnał, że Europa stawia na renaturyzację, bo im mniej rzeki są pofragmentowane przepustami, zaporami i śluzami, tym większe ograniczenie ryzyka powodziowego, lepsza jakość wody i odbudowa różnorodności biologicznej.

Raport Dam Removal Europe 2024² podsumowuje działania związane z przywracaniem europejskim rzekom ich naturalnego biegu. Po raz pierwszy liczba usuniętych budowli hydrotechnicznych przekroczyła pół tysiąca w ciągu jednego roku, osiągając nowy rekord – o 11% wyższy niż ustanowiony w 2023 r. i o 400% wyższy niż pierwszy wynik z 2020 r. Łącznie w ubiegłym roku udało się przywrócić łączność na 2900 km rzek.

Coraz więcej krajów dołącza do ruchu Dam Removal

Na podium renaturyzacji rzek w Europie jest Finlandia, gdzie usunięto aż 138 obiektów. Świetny wynik osiągnięto także we Francji – 128 usuniętych budowli. W Hiszpanii zlikwidowano 96 barier rzecznych, a w Szwecji 45 obiektów. Cztery kraje – Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Czechy i Turcja – zdemontowały bariery rzeczne po raz pierwszy, oficjalnie dołączając do ruchu Dam Removal. Większość z usuniętych barier to przestarzałe przepusty (45 proc.) oraz progi i jazy (43 proc.).

Polska ma co nadgonić

Z danych raportu Dam Removal Europe wynika, że w Polsce w 2024 r. zlikwidowano tylko dwie bariery – jedną z nich był próg na Wisełce, dopływie Iny (woj. zachodniopomorskie). Główną przyczyną tak słabego wyniku jest to, że administracja publiczna w Polsce nadal bardzo niechętnie podchodzi do rozbiórki piętrzeń na rzekach tworzących bariery migracyjne. Oczywiście nie każdą barierę można rozebrać, gdyż pełnią one konkretne funkcje (np. antyerozyjną poniżej mostów), ale wyniki krajów o rozbudowanej infrastrukturze, jak Francja czy Hiszpania, pokazują, że w tej kwestii jest ogromne pole do popisu. 

A potrzeby w Polsce są ogromne – według danych projektu AMBER³ mamy w Polsce ponad 77000 barier. Zgodnie z najnowszym planem gospodarowania wodami w dorzeczu Wisły (plus część rzek przymorza) do 2027 r. trzeba udrożnić ponad 3100 barier. Według tego samego planu tylko 13 z nich ma być rozebranych. 

Fundacja WWF Polska w 2024 r. też przyczyniła się do przywrócenia drożności polskich rzek. Wraz ze Stowarzyszeniem Przyrodniczo–Kulturalnym „Pod Prąd” przywróciliśmy drożność na rzece Jemielnicy. W tym przypadku progu nie usunięto, lecz zastosowano rampę żwirowo-kamienną poniżej piętrzenia. 

Powrót życia w rzece

Działania na rzekach zmieniają nie tylko warunki przepływu wody w korycie. W ubiegłym roku usunięto pięć barier na 11-kilometrowym odcinku rzeki Giovenco we Włoszech, przywracając jej naturalny przepływ po raz pierwszy od dziesięcioleci. Dzięki temu ryby wędrowne będą w stanie powrócić w okoliczne wody, a naturalna dynamika rzeki pozwoli na stworzenie zdrowszych siedlisk dla owadów, ptaków i gatunków takich jak wydra, a także zmniejszy erozję i zbuduje odporność na powodzie.

Kropla w morzu potrzeb

Choć ubiegłoroczny wynik usunięcia ponad pół tysiąca barier rzecznych jest imponujący, to wciąż w 36 krajach Europy pozostaje ponad 1,2 miliona barier, które przecinają europejskie rzeki, zaburzając ich naturalny przepływ. To średnio 0,74 bariery na kilometr rzeki. Blisko 70% z nich to niewielkie obiekty o wysokości do 2 m (jazy i przepusty), z których dziesiątki tysięcy są przestarzałe. Mimo że są niewielkie, skutecznie blokują naturalny przepływ wody, osadów, składników odżywczych i gatunków, w tym ryb wędrownych, obniżając odporność ekosystemów oraz przyczyniając się do wymierania ryb migrujących słodkowodnych. W ciągu 55 lat ubyło aż 93% populacji ryb wędrownych w Europie.

Renaturyzacja w Nature Restoration Law

W 2024 r., poza rekordową liczbą usuwania zabudowań hydrotechnicznych, weszło w życie rozporządzenie UE – Nature Restoration Law, czyli prawo zmierzające do odbudowy europejskich zasobów przyrodniczych. Wśród jego celów znajduje się ten zbieżny z celem Dam Removal Europe, by do 2030 r. co najmniej 25000 km naturalnych cieków osiągnęło status rzek o swobodnym przepływie⁴.

Przypisy:
¹ Dam Removal Europe (DRE) to koalicja sześciu organizacji: WWF, The Rivers Trust, The Nature Conservancy, European Rivers Network, Rewilding Europe oraz Wetlands International Europe. Celem DRE jest przywrócenie swobodnego przepływu rzek i strumieni w Europie.
² Pełny raport DRE do pobrania: https://damremoval.eu/wp-content/uploads/2025/05/Mouchlianitis-F.A.-2025.-Dam-Removal-Progress-2024.pdf.
³ Projekt AMBER (Adaptive Management of Barriers in European Rivers – Adaptacyjne Zarządzanie Barierami w Europejskich Rzekach) to projekt badawczy koordynowany przez Uniwersytet Walijski.
⁴ Zgodnie z rozporządzeniem NRL oznacza to „rzekę lub odcinek rzeki, których wzdłużna, poprzeczna i pionowa łączność nie jest utrudniona przez sztuczne struktury tworzące barierę i której naturalne funkcje są w dużej mierze nienaruszone”.