Rocznie aż 11 milionów ton odpadów z tworzyw sztucznych trafia do oceanu światowego, gdzie przyczynia się do śmierci ponad 100 milionów organizmów morskich. Szacuje się, że do 2040 roku liczba ta może zwiększyć się trzykrotnie. Co więcej, jeśli zostaną spełnione wszystkie obecne zobowiązania rządów i biznesu, roczny wyciek odpadów plastikowych do środowiska morskiego ograniczony zostanie o zaledwie 7% do 2040 roku, względem scenariusza Business As Usual¹.  Statystyczny Europejczyk wytwarza ponad 150 kg odpadów opakowaniowych rocznie, a postępująca urbanizacja powoduje, ze masa tej frakcji odpadów nadal rośnie. 

Jedynie podjęcie natychmiastowego działania i wprowadzenie zmiany systemowej może pozwolić na ograniczenie problemu wycieku tworzyw sztucznych do środowiska oraz ustabilizowanie narastającego problemu opakowań konsumenckich. Wierzymy, że jak najszybsze wprowadzenie modelu Rozszerzonej Odpowiedzialności w odpowiedniej formie, przyczyni się do zmniejszenia strumienia odpadów z tworzyw sztucznych, zanieczyszczających środowisko.   

Fundacja WWF definiuje model rozszerzonej odpowiedzialności, w którym: “przedsiębiorstwa, sprzedające i używające opakowania są w pełni odpowiedzialne za wycofanie z eksploatacji produktów i opakowań. Dotyczy to organizacyjnej i/lub finansowej odpowiedzialności za zbiórkę, sortowanie i recykling produktów w ilości podobnej do sprzedanych lub używanych. Systemy te powinny być zaprojektowane w taki sposób, aby na etapie projektowania stanowiły zachętę do zapobiegania lub minimalizowania zużycia tworzyw sztucznych oraz innych surowców do produkcji opakowań i produktów. Zarówno systemy, jak i sposób organizacji odpowiedzialności za wycofanie produktów i opakowań z eksploatacji, powinny być dostosowane do istniejącej infrastruktury regionalnej lub krajowej”.  

Ponadto, jak pokazują badania aż 95% Polaków chce wprowadzenia systemu kaucyjnego na opakowania po napojach, jako elementu systemu ROP, natomiast 86% twierdzi, że system kaucyjny należy wprowadzić jak najszybciej². 

Postulujemy więc, aby nowy system ROP zawierał następujące elementy, które uważamy za kluczowe:  

• Edukacja uczestników systemu, w tym konsumentów, dotycząca nie tylko zasad działania wprowadzonego systemu, miejsc zbiórki opakowań objętych systemem kaucyjnym, ale również komunikacja zmniejszonego wpływu na środowisko, wynikającego np. z wyboru opakowania objętego systemem kaucyjnym. Ponadto, edukacja producentów w zakresie najlepszych dostępnych praktyk, związanych z opakowaniami oraz elementami opakowań, nadającymi się do recyklingu oraz zasad ekoprojektowania;  
• Wprowadzenie modelu opłat, zgodnego z ideą tzw. Pay as you throw, wg. której koszt ponoszony przez użytkowników systemu zależy bezpośrednio od ilości wytwarzanych odpadów, dzięki czemu pojawia się bodziec ekonomiczny skłaniający do minimalizacji wytwarzania odpadów;  
• W przypadku producentów – niezwłoczne wdrożenie Ekoprojektowania wg dostępnych zasad niezbędnych wymagań (ang.”essential requirements” oraz innych wytycznych opracowanych w krajach europejskich^[1]); 
• W przypadku organizacji odzysku – niezwłoczne wprowadzenie opłat zróżnicowanych mających na celu zmotywowanie producentów do wykorzystywania opakowań, które będzie można poddać wysokiej jakości recyklingowi materiałowemu; 
• Wprowadzeniu obowiązkowego systemu kaucyjnego dla opakowań po napojach jako elementu ROPu. Systemem powinny być objęte opakowania po napojach ze szkła, metali oraz tworzyw sztucznych. Obligatoryjny system kaucyjny powinien przewidywać 100%-owa organizacyjna i finansowa odpowiedzialność producentów, obowiązek zbiorki opakowań nałożony na jednostki handlowe, odpowiednio wysokie poziomy zbiórki (stopniowe zwiększanie poziomów: 70, 80 i 90% równe dla wszystkich frakcji materiałowych) oraz minimalna wartość kaucji ustalana przez ustawodawcę; 
• Zbiórkę odpadów opakowaniowych prowadza w Polsce gminy. System ROP powinien zapewnić kontynuacje tego systemu (w odniesieniu do opakowań innych niż opakowania po napojach) opartego na organizacyjnej odpowiedzialności gmin, ale zapewnić finansowanie gmin przez producentów wg zasad „pokrycia kosztów netto” zgodnie z Art 8a Ramowej Dyrektywy Opadowej; 
• Wprowadzeniu modelu ROP powinno towarzyszyć również stworzenie platformy do dialogu, w której skład powinni wchodzić wszyscy interesariusze. Celem platformy dialogu powinno być stałe i bieżące analizowanie i opiniowanie powstałego modelu   
• i w miarę możliwości tworzenie rekomendacji do ewentualnych usprawnień systemu;  
• Finansowanie płynące z systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta powinno zapewnić stabilność finansową i rentowność podmiotom, zajmującym się zbiorka i recyklingiem odpadów;  
• Kluczowa jest również kwestia tego, który z podmiotów będzie właścicielem surowca i związana z tym odpowiedzialność;  
• Usprawnienie monitoringu, kontroli i sprawozdawczości oraz upowszechnienia danych, związanych ze spełnieniem przez producentów obowiązków wynikających  z systemu ROP, co pozwoliłoby na stałe monitorowanie przebiegu procesu oraz przepływu surowca. Utworzenie niezbędnych jednostek administracyjnych oraz stworzenie i utrzymanie koniecznych baz danych powinni pokrywać producenci w ramach opłat dla organizacji odzysku. 

Jednocześnie wyrażamy wolę i chęć Fundacji WWF Polska do współpracy w tworzeniu systemu Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta w Polsce.

^[1] Effectiveness of the Essential Requirements of Packaging and Packaging Waste and Proposal for Reinforcement 

Przypisy:  

¹ Raport “Breaking the Plastic Wave”, The Pew Charitable Trusts, 2020 (https://www.pewtrusts.org/-/media/assets/2020/07/breakingtheplasticwave_report.pdf),  

² Wg. badania Federacji Przedsiębiorców Polskich (FPP) oraz Centrum Analiz Legislacyjnych i Polityki Ekonomicznej(CALPE) http://federacjaprzedsiebiorcow.pl/?lang=pl&page=komunikaty_fpp&year=2020&month=9&id=252