Od czasów, gdy żubr zamieszkiwał prawie całą Europę minęły wieki. Przekształcanie środowiska przez człowieka zaczęło spychać go do enklaw, które nie zostały jeszcze zagospodarowane. Choć wojny toczyły się między narodami, to niejednokrotnie ich ofiarą padały także zwierzęta. W takich okolicznościach w 1919 r. zginął w Polsce ostatni żubr żyjący na wolności.
Przyrodniczy sukces
Od momentu kiedy żubr zniknął z terytorium naszego kraju minęło ponad 100 lat. Dziś Polskę zamieszkuje ponad 2000 żubrów, polscy przyrodnicy stali się uznanymi specjalistami w zakresie restytucji tego gatunku, a z naszego doświadczenia korzystają naukowcy z wielu krajów na świecie. Historia tego sukcesu to niezwykła opowieść o determinacji i nadziei na przywrócenie żubra naturze, lecz także lekcja pokazująca jak łatwo stracić i jak trudno odbudować populację danego gatunku. Jak żubr zyskał drugie życie? Czy szczęśliwe zakończenie tej historii jest już pewne?
Ulubieniec królów i cara
Sięgając do historii ochrony żubra nie sposób nie wrócić do XVIII-XIX w., gdy tego majestatycznego ssaka można było spotkać na wolności już tylko na Kaukazie (linia kaukaska) i w Puszczy Białowieskiej (linia nizinna, białowieska). Choć czasy królów i carów kojarzą się z polowaniami, to także okres, w którym liczba żubrów w Puszczy Białowieskiej osiągnęła maksimum tj. ok. 1800 osobników. Żubry żyjące w dobrach królewskich podlegały szczególnej opiece - były dokarmiane zimą i chronione przed kłusownikami. Polowania na nie były zarezerwowane tylko dla najważniejszych osób w państwie. Paradoksalnie to właśnie takie działania uchroniły w tym czasie żubra przed wyginięciem. Nawet rozbiory Polski nie wpłynęły na los tego gatunku, ponieważ car Aleksander I wydał specjalny dekret o ochronie żubra.
Żubr na wojnie
Czasy wojen okazały się dla żubra wyjątkowo ciężkie. Jego zagłada zaczęła się od niewystarczającej ilości pokarmu, o którą musiał konkurować z dużą liczbą kopytnych w carskim zwierzyńcu. Kolejne wojska w Puszczy Białowieskiej wiązały się z utratą kolejnych żubrów. Kojarzące człowieka z dokarmianiem, bez lęku podchodziły do kolumn wojskowych, które zabijały je, by pozyskać mięso dla żołnierzy. I wojnę światową przetrwało 9 osobników, a w 1919 r. znaleziono ostatni ślad żubra nizinnego na wolności w postaci ciała świeżo zabitego zwierzęcia.
Nieszczęścia chodzą parami
Podczas gdy w Puszczy Białowieskiej żubry podlegały królewskiej czy carskiej ochronie, kaukaską linię żubrów ratowała trudna dostępność zamieszkiwanych przez nie terenów. Niestety zaledwie kilka lat po śmierci ostatniego białowieskiego osobnika stwierdzono również wyginięcie żubra kaukaskiego. Było to w roku 1926 lub 1927. Ostatnie osobniki obu linii zachowały się jedynie w prywatnych hodowlach i ogrodach zoologicznych Często, jak w przypadku hodowli pszczyńskiej, żubry te były podarunkami jeszcze z czasów carskich. Nikt wówczas nie spodziewał się, że właśnie dzięki nim będzie można zacząć starania o powrót żubra do natury.
Trudne początki
W 1923 r. powstało Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubra, którego pierwszym zadaniem była ocena możliwości odtworzenia gatunku. W 1924 r. udało się zebrać fundusze na zakup pierwszej pary żubrów, które kupiono w Niemczech i przewieziono do Poznania. Samica - Gatczyna pochodziła z linii białowieskiej, a samiec - Hagen, z białowiesko-kaukaskiej. Niestety ich młode nie przeżyły, a para nie wydała na świat więcej potomstwa. W 1929 r. rząd polski zdecydował o przekazaniu dotacji na odtworzenie żubra. Dzięki niej powstała hodowla w Białowieży, do której trafiły kolejne osobniki: Borusse z Niemiec (linia białowiesko-kaukaska), Biserta i Biscaya ze Sztokholmu (linia białowieska). Dowieziono tam również Hagena i Gatczynę, ale wkrótce oba żubry niestety zmarły. Przełomem w odtworzeniu gatunku był przyjazd Plischa z Pszczyny, który z Biskayą i Bisertą dał początek współczesnym żubrom białowieskim. Jego pierwsze cielę dostało wymowne imię: Polka.
Pierwsza Potyczka
Nadeszły czasy II wojny światowej, podczas której mimo trwania ciężkich walk, starano się chronić żubra. Po wojnie w całej Polsce ocalały 44 osobniki. W 1950 r. pozostawiono w Białowieży tylko żubry linii białowieskiej, a w 1952 ostatecznie wypuszczono je na wolność. Dopiero po 5 latach od tego momentu urodziło się pierwsze cielę na wolności: Potyczka.
Sukces
Dziś żubr jak żaden inny gatunek jest symbolem sukcesu polskiej ochrony przyrody. To nam, Polakom, dzięki podjęciu międzynarodowej współpracy i wspólnym wysiłkom udało się przywrócić żubry nie tylko w Puszczy Białowieskiej, lecz także w innych miejscach w Polsce i na świecie. To niezwykła historia, w której człowiek skazał gatunek na zagładę, ale udało mu się w ostatniej chwili go uratować i naprawić krzywdę wyrządzoną środowisku.
Co dalej?
Czy przywracanie żubra naturze już się skończyło? Zdecydowanie nie i niestety nie można powiedzieć, że jego populacja jest już bezpieczna. W klasyfikacji IUCN (Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody) żubr ma status gatunku bliskiego zagrożenia wyginięciem.
Wynika, to z problemów takich jak: niska różnorodność genetyczna gatunku, wynikająca z małej grupy założycielskiej przy jego restytucji (odtworzeniu) oraz ograniczona dostępność siedlisk dogodnych dla nowych stad. Wciąż trzeba tworzyć nowe lokalne populacje, co przy ograniczeniu dostępności przestrzeni jest prawdziwym wyzwaniem. Jednocześnie, zbyt duże zagęszczenie osobników powoduje intensyfikację szkód na gruntach użytkowanych rolniczo, a w konsekwencji presję na odstrzał redukcyjny.
Dlatego głównym kierunkiem działań powinno być właściwe zarządzanie istniejącymi już stadami żubrów oraz poszukiwanie przestrzeni i tworzenie nowych lokalnych populacji.
Osiągnęliśmy niewątpliwy sukces w restytucji żubra, ale nie znaczy to, że możemy przestać angażować się w jego ochronę.
Autorka: Agnieszka Muzińska
Konsultacja merytoryczna: Stefan Jakimiuk
Sięgając do historii ochrony żubra nie sposób nie wrócić do XVIII-XIX w., gdy tego majestatycznego ssaka można było spotkać na wolności już tylko na Kaukazie (linia kaukaska) i w Puszczy Białowieskiej (linia nizinna, białowieska). Choć czasy królów i carów kojarzą się z polowaniami, to także okres, w którym liczba żubrów w Puszczy Białowieskiej osiągnęła maksimum tj. ok. 1800 osobników. Żubry żyjące w dobrach królewskich podlegały szczególnej opiece - były dokarmiane zimą i chronione przed kłusownikami. Polowania na nie były zarezerwowane tylko dla najważniejszych osób w państwie. Paradoksalnie to właśnie takie działania uchroniły w tym czasie żubra przed wyginięciem. Nawet rozbiory Polski nie wpłynęły na los tego gatunku, ponieważ car Aleksander I wydał specjalny dekret o ochronie żubra.
W 1923 r. powstało Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubra, którego pierwszym zadaniem była ocena możliwości odtworzenia gatunku. W 1924 r. udało się zebrać fundusze na zakup pierwszej pary żubrów, które kupiono w Niemczech i przewieziono do Poznania. Samica - Gatczyna pochodziła z linii białowieskiej, a samiec - Hagen, z białowiesko-kaukaskiej. Niestety ich młode nie przeżyły, a para nie wydała na świat więcej potomstwa. W 1929 r. rząd polski zdecydował o przekazaniu dotacji na odtworzenie żubra. Dzięki niej powstała hodowla w Białowieży, do której trafiły kolejne osobniki: Borusse z Niemiec (linia białowiesko-kaukaska), Biserta i Biscaya ze Sztokholmu (linia białowieska). Dowieziono tam również Hagena i Gatczynę, ale wkrótce oba żubry niestety zmarły. Przełomem w odtworzeniu gatunku był przyjazd Plischa z Pszczyny, który z Biskayą i Bisertą dał początek współczesnym żubrom białowieskim. Jego pierwsze cielę dostało wymowne imię: Polka.
Szukaj
