Wszyscy znamy przysłowie Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci, dlatego w szczególności powinno zależeć nam na wysokim poziomie edukacji młodzieży. Obecna jakość nauczania przełoży się na to, w jakim społeczeństwie przyjdzie nam za chwilę funkcjonować.  Z tego względu, w ramach Sieci Organizacji Społecznych, włączyliśmy się w obywatelską debatę o naprawie edukacji oraz wspólną pracę nad obywatelskim paktem na rzecz różnych obszarów nauczania w szkole. Wspólnie z innymi interesariuszami przygotowaliśmy ponad 60 rekomendacji, dotyczących tego, jak wprowadzić edukację klimatyczną do polskiej szkoły z poziomu władz centralnych, samorządowych, dyrekcji szkół, nauczycielek i nauczycieli, uczniów i uczennic, a także rodziców i opinii publicznej.  
 

Dlaczego nauka o klimacie jest tak istotna?

Skutki zmiany klimatu są już widoczne na całym świecie. Globalna katastrofa klimatyczna i degradacja środowiska naturalnego to wyzwania, z którymi bezsprzecznie musimy się mierzyć tu i teraz, dlatego też dostęp do rzetelnej i powszechnej edukacji klimatycznej jest tak bardzo potrzebny. Niestety, w polskiej szkole, kwestie klimatu i wpływu człowieka na środowisko pojawiają się jedynie fragmentarycznie i to w dodatku przy okazji omawiania wybranych tematów z podstawy programowej na lekcjach kilku przedmiotów (m.in. techniki, biologii, geografii, WOS).

Tak słaba pozycja edukacji klimatycznej w polskich szkołach zdecydowanie nie sprzyja budowaniu wiedzy o globalnym ociepleniu i jego przyczynach, a także rozwiązaniach systemowych, które należy bezzwłocznie wdrażać w celu zapobiegania skutkom zmiany klimatu.

Młodzież, nauczycielki, nauczyciele oraz rodzice alarmują, że program szkolny w obecnej postaci nie przygotowuje ani do zagrożenia, jakim jest zmiana klimatu, ani do aktywnego przeciwdziałania jej skutkom.

Na podstawie dotychczasowych doświadczeń i obecnych uwarunkowań opracowaliśmy kluczowe założenia zalecanych działań:

  • To ostatni moment na edukację klimatyczną – priorytet dla świata, Europy i Polski;
  • Dzieci i młodzi ludzie działają na rzecz klimatu bez szkoły i poza nią – trzeba to zmienić;
  • Potrzeba całościowego podejścia do edukacji klimatycznej i ekologicznej;
  • Trzeba pilnie zmienić podstawę programową i podręczniki oraz korzystać z dobrych e-zasobów;
     

Główne problemy i proponowane rozwiązania

W momencie, gdy edukacja o zmianie klimatu jest tak rozproszona w podstawie programowej, szczególnie uczniowi szkoły podstawowej może być trudno połączyć te treści w ramach jednego zagadnienia. Ministerstwo Edukacji Narodowej zachęca też nauczycieli do omawiania zmiany klimatu podczas lekcji wychowawczych, wśród takich tematów do wyboru, jak profilaktyka zdrowia, oszczędności czy podstawy prawa. W praktyce nauczyciele jednak nieraz nie mają czasu, by włączyć to ważne, ale szerokie zagadnienie w przeładowany program nauczania, a wielu nie czuje się też przygotowana do jego omawiania. W ten sposób odpowiedzialność za wdrożenie edukacji klimatycznej w szkołach przerzucono na kadrę pedagogiczną, tyle że bez zapewnienia jej systemowego wsparcia. Brakuje chociażby szkoleń w ramach czasu pracy – nauczyciele się nieraz dokształcają na własną rękę, dedykowanej przestrzeni w podstawie programowej oraz różnorodnych i atrakcyjnych materiałów dla każdego poziomu wiekowego do wyboru. Potrzebne jest również całościowe podejście do tematu i zapewnienie edukacji o zmianie klimatu w sylabusach kierunków uczelni wyższych – w tym nie tylko pedagogicznych, ale wszystkich kierunków, jako jedno z zagadnień, które dotyczy absolutnie każdego z nas.

Oto przykłady kilku pomysłów na rekomendacje, by zapewnić skuteczne działania na rzecz włączenia edukacji klimatycznej do polskiej szkoły:

  • zapewnienie spójnego programu edukacji klimatycznej na każdym etapie uczenia się od przedszkola po edukację wyższą;
  • włączenie uczniów i uczennic w planowanie i prowadzenie edukacji klimatycznej,
  • wprowadzenie możliwości uzyskania dodatkowych punktów na świadectwie dla uczniów i uczennic w ramach udziału w konkursach, projektach, kursach klimatycznych;
  • przygotowanie i wdrożenie wytycznych dla szkół z propozycjami praktycznych rozwiązań zmieniających codzienne w funkcjonowaniu szkoły na bardziej zrównoważone i przyjazne różnorodności biologicznej;
  • współpraca z organizacjami pozarządowymi, zajmującymi się edukacją klimatyczną;
  • wprowadzenie regulacji dotyczących programów dożywiania w szkołach (np. ograniczenie odpadów opakowaniowych), w tym polityk przeciwdziałających marnowaniu żywności;
     

Sprawdź wszystkie postulaty dotyczące edukacji klimatycznej

Poza edukacją klimatyczną, w ramach inicjatywy Sieci Organizacji Społecznych zostały opracowane rekomendacje do szeregu innych, a nie mniej ważnych obszarów edukacji – m.in. edukacji globalnej, edukacji europejskiej, edukacji o prawach człowieka i edukacji obywatelskiej, edukacji na rzecz odpowiedzialności społecznej czy edukacji cyfrowej. Znajdziecie tam również omówienie takich zagadnień, jak dostęp do edukacji przedszkolnej, praworządność i prawa ucznia w szkole, współzarządzanie szkołą, wsparcie dobrostanu psychicznego uczniów, bezpieczeństwo oraz przeciwdziałanie dyskryminacji i przemocy w szkole. Postulaty, przygotowane dla różnych obszarów edukacji, skierowane są do decydentów/-ek, interesariuszy/-ek i uczestników/-ek systemu oświaty – tak, by każdy mógł wziąć wdrażać zmiany w polskiej szkole ze swojego poziomu.  

Edukacja klimatyczna to temat, który musi pozostać ponad podziałami politycznymi, a dbanie o planetę i środowisko jest naszym wspólnym obowiązkiem. Warto dodać, że wyżej wymienione opracowania, przygotowane przez Sieć Organizacji Społecznych zasiliły m.in. w postulaty kampanii Wolnej Szkoły, która została uruchomiona jesienią 2021 r przez szereg organizacji i reprezentantów/-ek strony społecznej związanych z polską szkołą.

Sprawdź rekomendacje do edukacji klimatycznej
Sprawdź rekomendacje do pozostałych obszarów edukacji
 

Publikacje oraz materiały WWF, z których warto czerpać wiedzę i pomysły na edukację klimatyczną:

Magdalena Brzeska
Na podstawie materiałów Sieci Organizacji Społecznych