Tamy, elektrownie węglowe i ocieplenie klimatu zabijają łososie!
W wakacje świat obiegł krótki filmi , w którym możemy obejrzeć chore, owrzodzone i umierające łososie z gatunku sockeye. Wszystko przez rosnące temperatury w rzece Kolumbii i jej dopływach.
Rodzina jedna, gatunków wiele
Łosoś sockeye (zwany również w języku polskim nerką, od łacińskiej nazwy Oncorhynchus nerka) jest średniej wielkości, srebrno-niebieską drapieżną rybą dwuśrodowiskową, który posiada małe czarne plamki na ciele. Podczas migracji na tarło do swoich macierzystych strumieni i rzek, ich ciała nabierają bardziej czerwonego koloru, a łby zyskują odcień zielony. Obszar ich występowania to: Japonia, Morze Ochockie, Kamczatka, oraz rzeki wybrzeża Ameryki Północnej, od Alaski do północnej Kalifornii. Wpływają do rzek w lecie i składają ikrę od jesieni do zimy. Narybek spływa do jezior i spędza tam kilka lat, w tym czasie żywi się jeziornym planktonem. Młode łososie, zwane smoltami, migrują do oceanu gdy temperatura wody osiągnie ponad 7° C. Ich zasadniczym pokarmem oceanicznym są kałamarnice, małe ryby i plankton. Po około 2-4 latach życia w toni oceanicznej, dorosłe łososie (tarlaki) migrują do rzek na tarło. W Ameryce Północnej występują także inne gatunki łososi w tym największy z nich, chinook, zwany czawyczą, a także: coho, w Polsce nazywany kiżuczem, pink, czyli gorbusza, chum, znany w polskim słowniku jako keta.
W Polsce szerzej występował łosoś atlantycki (Salmo salar). W wydanym przez WWF Polska w 2007 roku kompendium o rybach wędrownych możemy przeczytać m.in., że :
Tarło odbywa się późną jesienią po długiej i męczącej wędrówce, w trakcie której ryby nie odżywiają się. W tym czasie żuchwa samców zmienia się w charakterystyczny, zakrzywiony do góry hak zwany kufą, a ich kolor staje się ciemniejszy i bardziej czerwony, co ma podnieść atrakcyjność samców i zwiększyć ich szanse w walce o samice. […] Zjawisko powrotu do miejsca urodzenia określamy jako „homing”. W drodze na tarliska kierują się węchem, ponieważ zapamiętują zapach rzeki, w której się wykluły […] Po dotarciu na tarliska w górnych biegach rzek, samice łososi za pomocą płetwy ogonowej kopią w żwirowym dnie potoku gniazdaii.
Gatunków wiele, zagrożenia te same
W lipcu aktywiści działający dla ochrony rzeki Kolumbii (jednej z trzech najdłuższych rzek w Ameryce Północnej) podnieśli alarm i opublikowali nagranie z komentarzem, na którym widać łososie sockeye z wieloma wrzodziejącymi zmianami chorobowymi. Specjaliści upatrują przyczyny w zbyt wysokiej temperaturze wody rzeki Kolumbii, która obecnie wynosi ok. 21,6 stopni Celsjusza. Limit temperatury, którą ten gatunek jest w stanie wytrzymać to ok. 20 stopni Celsjusza. Aktywiści przekonują, że katastrofa ekologiczna z 2015 roku, kiedy w rzece Snake (dopływie Kolumbii) zginęło prawie 250 tysięcy łososi z powodu przegrzania wody, nie była przypadkiem. Bezpośredni wpływ na to ma ludzka infrastruktura, w tym zapory, tamy i sztuczne regulacje koryt rzeki, które najczęściej znacznie zmniejszają przepływ wody i blokują dostęp do chłodniejszych siedlisk, służących jako kryjówki dla łososi. To szczególnie ważne podczas coraz częstszych fal upałów i susz.
Ocieplenie klimatu tylko nasila te zjawiska. Na wspomnianej rzece Snake jest 27 tam i zbiorników, które służą lokalnym społecznościom, ponieważ dostarczają wodę do 83 tysięcy rolników i ponad 30 tysięcy gospodarstw. Sześć elektrowni wodnych produkuje rocznie 821,870 megawatogodzin energii elektrycznej. Drogą wątpliwego kompromisu, pomiędzy potrzebami społeczności a ochroną środowiska, Korpus Inżynierów Armii USA zbudował w 2017 roku systemy chłodzenia dla ryb, przy zaporach Lower Granite i Little Goose. Ponadto ten sam zespół inżynierów w latach 1950-1980 przyczynił się do powstania przepławek na Snake dla ryb łososiowatych. W USA podnoszą się głosy specjalistów, którzy twierdzą, że swobodny przepływ na rzece Snake, w odpowiednim czasie przyczyniłby się do obniżenia temperatury. Tym samym łososiowate zyskałyby szansę na przeżycie.
W Polsce łosoś atlantycki i jego krewniaczka, troć wędrowna, właściwie wyginęły w górnej Wiśle. Przyczyniła się do tego między innymi, zapora we Włocławku, która została wybudowana w 1970 roku. Obecnie rządowe plany dotyczące budowy kolejnej zapory w Siarzewie, spowodują dalsze wymieranie ryb wędrownych w dorzeczu Wisły i jednocześnie staną się przyczyną wymazania marzeń o powrocie do czasów, kiedy łososie występowały w Polsce od Bałtyku po Dunajec i od Niemna po Drawę. Właśnie ta ostatnia rzeka, według ichtiologów straciła w latach 80. swojego cennego mieszkańca – łososia drawskiego (zamieszkującego m.in. obszar Drawieńskiego Parku Narodowego). Polscy ichtiolodzy również wiążą znaczny spadek populacji łososia nie tylko z grodzeniem rzek i ich sztuczną regulacją, ale także z podwyższeniem się temperatury wody i jednoczesnym spadkiem jej lustra oraz z zanieczyszczeniami. Istotnym zagrożeniem dla łososi atlantyckich są gigantyczne ilości wrzącej wody wypuszczanej przez elektrownie węglowe, przede wszystkim zlokalizowane przy Wiśle, w Połańcu i Kozienicach . Przy zmieszaniu się ścieków termicznych z rzeką, temperatura jej wody może wzrosnąć o blisko 2 stopnie Celsjusza. Przy jednoczesnej zmianie klimatu, takie działania mogą tylko przyspieszyć wymieranie populacji ryb. Warto również podkreślić, że nagłe, nienaturalne zmiany temperatury wody wywołują wstrząs termiczny, powodując śmierć ikry i młodocianych stadiów, osłabienie dorosłych ryb lub nawet ich śmierć. Osłabionym rybom, w złej kondycji, obniża się odporność i wzrasta ich podatność na choroby skóry takie jak pleśniawka czy wrzodzienica. Drobnoustroje i bakterie wywołujące te choroby są naturalnie obecne w ekosystemach, ale podgrzanie wód sprzyja ich namnażaniu się i atakowaniu skóry osłabionych ryb. Bardzo podobne zjawisko możemy zaobserwować na przywołanych zdjęciach z dopływów Kolumbii.
Od lat program przywracania łososia do polskich wód realizuje Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie. W informacjach publicznych Instytutu możemy przeczytać, że na zarybianie polskich obszarów morskich w latach 2013-2021 wydano w sumie, ok. 23 miliony złotych , głównie z dotacji Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi . Nie wliczamy tutaj funduszy w ramach działań innych instytucji publicznych i organizacji pozarządowych, w tym Związku Miast i Gmin Dorzecza Parsęty. Dalsze utrzymywanie zapory we Włocławku na Wiśle, ewentualna budowa kolejnej zapory w Siarzewie, a także regulacje Odry i Wisły będą równoznaczne z gigantyczną defraudacją pieniędzy polskich i europejskich podatników. A marzenia o polskim łososiu zostaną na zawsze pogrzebane.
Co wspólnie możemy z tym zrobić? Piątka WWF Polska:
Naciskać na rządzących, aby na dobre zrezygnowali z planów budowy kolejnych zapór i regulacji rzek. Rzeka uregulowana, wybetonowana, szybciej się nagrzewa i znacznie wolniej wychładza. Należy również zlikwidować istniejące, a możliwe do rozbiórki zapory (m.in. we Włocławku), a istniejące stare elektrownie wodne zastąpić o wiele wydajniejszymi – wiatrowymi. Ponadto, należy radykalnie odchodzić od niewydajnych i trujących elektrowni węglowych, które wyrzucają do rzek wrzące ścieki. Zeroemisyjność jest w tej chwili najwyższym priorytetem.
Również w ramach rządowych planów należy przywracać rzekom ich naturalny bieg. Odtwarzać starorzecza i poldery zalewowe wszędzie tam, gdzie się da, aby radzić sobie z powodziami i zapewniać retencję. Zrezygnować ze sztucznych zbiorników na rzekach. Nie inwestować w nieruchomości na terenach zalewowych.
Inwestować, również w ramach samorządów, w wydajne oczyszczalnie ścieków. Zapobiegać przedostawaniu się do przyrody nawozów sztucznych. A najlepiej ograniczyć ich użycie do minimum. To spowoduje, że w rzekach i Bałtyku będzie więcej niezbędnego do życia tlenu.
Gorąco namawiać rządzących, aby poszli w ślady Kanady , która zainwestowała 647 milionów dolarów kanadyjskich, aby ratować dzikie siedliska łososi. To olbrzymia kwota, ale pokazuje również skalę dewastacji środowiska.
Bądźmy aktywnymi, świadomymi strażnikami rzek, mórz i oceanów. Zachęcamy do wspierania i śledzenia naszych akcji.
Autor:
Apolinary Rzońca
Konsultacja merytoryczna:
Marek Elas
Dr Alicja Pawelec
Szukaj
