Prywatne rezerwaty, rezerwaty społeczne, obszary chronione prywatnie - niezależnie od nazwy łączą je dwie rzeczy, po pierwsze chronią niezwykłe i cenne miejsca w Polsce, będące ostojami ptaków, rzadkich roślin, grzybów... Po drugie, są tworzone nie przez Państwo, a przez osoby prywatne, organizacje pozarządowe, a nawet... firmy. Odkryj czym są prywatne rezerwaty i gdzie możesz znaleźć je w Polsce! 

Ambitne plany Unii Europejskiej 

Strategia bioróżnorodności Unii Europejskiej zakłada, że 30% terenów morskich i lądowych krajów członkowskich będzie chronić przyrodę, w tym 10% będzie objęte najwyższą formą ochrony – tak jak parki narodowe, rezerwaty – gdzie natura ma znacznie więcej swobody, tzn. mniej presji ze strony człowieka. To duże wyzwanie dla nas zwłaszcza patrząc na to, że jedynie 1% powierzchni Polski stanowią Parki Narodowe, a kolejne 0,5% rezerwaty. Choć pozostałych form ochrony przyrody w Polsce (np. parków krajobrazowych, obszarów Natura 2000 itd.) jest wiele, to nie zawsze są one odpowiednio zarządzane, a część z nich istnieje tylko na papierze – nie ma planów ochrony ani planów zadań ochronnych. Obszary chronione prywatnie mogłyby wspierać funkcjonowanie ochrony przyrody w Polsce. 

Prywatna ochrona przyrody 

Idea ochrony prywatnej nie jest nowa – istnieje od długiego czasu, a za jednego z prekursorów uznaje się Charlesa Watertona – angielskiego przyrodnika i podróżnika, który w 1821 roku odgrodził murem teren swojej posiadłości, aby chronić zwierzęta przed kłusownikami (choć oczywiście ochrona przyrody w dzisiejszych czasach wygląda już zupełnie inaczej!). Takie miejsca mogły istnieć już wcześniej, np. w postaci miejsc kultu, gdzie przyroda korzystała przy okazji ochrony ważnych dla rdzennych społeczności miejsc. W Polsce, po 1989 roku powstawały różne inicjatywy mające na celu wykup terenów cennych przyrodniczo i przeznaczenie ich na ochronę przyrody. Wiele z nich istnieje do dziś i dalej realizuje swoje funkcje! 

Renesans ochrony przyrody? 

Obecnie przeżywamy renesans i widoczne zainteresowanie społeczeństwa ochroną środowiska - powstają organizacje mające na celu zakup i objęcie ochroną gruntów, które mogłyby być przeznaczone pod różnorakie inwestycje (np. pozyskanie drewna lub zabudowę), ale będą spełniać inną funkcję - będą chronić środowisko. Dlaczego obszary chronione prywatnie są ważne? Z jednej strony jest to wsparcie dla dotychczas istniejących form ochrony przyrody – pozwalają one na uzupełnienie istniejących korytarzy ekologicznych, rozszerzenie stref ochronnych dla rezerwatów. Z drugiej - dzięki ochronie przyrody korzystamy wszyscy, a to za sprawą usług ekosystemowych dostarczanych przez takie obszary! 

Przykłady z Polski 

Obszary chronione prywatnie często wspierają ochronę rzadkich gatunków - np. Karsiborska Kępa będąca pod opieką Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków wspiera ochronę / populację wodniczki – najbardziej zagrożonego wyginięciem ptaka z rodziny wróblowatych występującego w kontynentalnej Europie (ew. występującego w Polsce). Ten położony w województwie Zachodniopomorskim rezerwat społeczny istnieje od 1993 roku. Poza celami przyrodniczymi spełnia jeszcze inne ważne funkcje. Ma na celu wzmocnienie więzi lokalnych społeczności z przyrodą, zacieśniać współpracę na rzecz ochrony przyrody (również z władzami samorządowymi), rozwój turystyki przyrodniczej i edukacja. Dzięki temu na bliskości tego obszaru mogą zyskiwać wszyscy zainteresowani. W tym momencie ochroną objęte jest niemal 200ha terenów! 

Innym przykładem są murawy w Owczarach należąca do Klubu Przyrodników. Trudno znaleźć tak duże i tak dobrze zachowane murawy kserotermiczne. Na tych nagrzanych słońcem łąkach, które porastają zbocza dolin rzecznych, możemy spotkać rzadkie, również zagrożone wyginięciem rośliny, takie jak ostnica Jana lub ostnicę włosowatą albo zarazę wielką - rośliną pasożytniczą, która za żywiciela obiera sobie... chabry.

Państwowe, ale na gruntach prywatnych 

Istnieją też rezerwaty państwowe, ale utworzone na gruntach prywatnych ale utworzony z inicjatywy osoby prywatnej i na prywatnych gruntach.. Jednym z nich są Stawy Gnojna im. Rodziny Bieleckich. W przeszłości teren stanowiły stawy rybne, które nie są już użytkowane i częściowo zarosły. Teren rezerwatu nie jest obecnie udostępniony odwiedzającym, a wszystko to, żeby jak najlepiej chronić stwierdzone tam ponad 40 gatunków ptaków wodno-błotnych i rzadkie rośliny. Na terenie rezerwatu spotkamy m.in. narażone na wyginięcie w skali całego kraju nerecznicę grzebieniastą i goździka pysznego.

Gubińskie Mokradła to kolejny rezerwat państwowy, utworzony na prywatnych gruntach. To prawie 100 ha terenów, które chronią cenne gatunki! Z ponad 100 stwierdzonych tu gatunków ptaków prawie 50 jest zagrożone bądź rzadkie i zasługujące na specjalną ochronę. Miłośnicy przyrody, zwłaszcza obserwacji ptaków mają tu nie lada gratkę. Można zaobserwować tu m.in. bataliona, bielika, bociana czarnego, zielonkę, rybitwę czarną czy zimorodka. W przeszłości tereny te stanowiły poligon wojskowy. 

Własność prywatna – dobro wspólne 

Obejmowanie ochroną nowych miejsc, niezależnie czy jest tworzone przez państwo czy osoby prywatne, wpływa na wszystkich. Środowisko nie jest jedynie dodatkiem, który warto mieć. To podstawa funkcjonowania społeczeństw i fundament dla dobrobytu ludzi. Bez zdrowego i sprawnie funkcjonującego środowiska wydatki na zdrowie, oczyszczanie powietrza i wody, poprawę bezpieczeństwa przeciwpowodziowego itd. będą rosły. Ochrona przyrody, w tym tworzenie “prywatnych rezerwatów” to inwestycja, która choć tworzona przez nielicznych - służy wszystkim. 

Zapoznaj się z wytycznymi IUCN na temat obszarów chronionych prywatnie!